Γιατί τα παιδιά ζωγραφίζουν;
Τα παιδιά ζωγραφίζουν µέσω της µνήµης, της φαντασίας και της πραγµατικότητας. Τα σχέδια από µνήµης βασίζονται σε ό,τι θυµούνται τα παιδιά. Πολλά παιδιά δυσκολεύονται να ζωγραφίσουν κάτι, κάνοντας χρήση µόνο της φαντασίας τους. Μπορεί να χρειάζονται ένα σχέδιο που απαιτεί συµπλήρωση ή ολοκλήρωση. Το αν και κατά πόσο ένα παιδί χρησιµοποιεί τη φαντασία του στη ζωγραφική επηρεάζεται και από αναπτυξιακούς παράγοντες. Για παράδειγµα, τα µικρά παιδιά ασχολούνται λιγότερο µε την ακριβή απόδοση και περισσότερο µε το τι φαντάζονται. Φυσικά τα παιδιά οποιασδήποτε ηλικίας (συνήθως όχι της προσχολικής ηλικίας) ζωγραφίζουν και τα αντικείµενα που βρίσκονται γύρω τους.
Tρόποι µε τους οποίους τα παιδιά χρησιμοποιούν το υλικό που έχουν στη διάθεσή τους, κατά την Κramer (1971):
1. Προκαταρκτικές ενέργειες: µουντζούρες, ορνιθοσκαλίσµατα, και εξερεύνηση µε την αφή. Αυτή η δράση αποτελεί µια θετική και εγω-συντονική εµπειρία.
2. Χαώδης έκφραση: άδειασµα των χρωµάτων, πιτσιλίσµατα, καταστροφική συµπεριφορά που οδηγεί σε απώλεια ελέγχου
3. Η ζωγραφική στην υπηρεσία της άµυνας: στερεοτυπική επανάληψη, αντιγραφή, ξεπατίκωµα.
4. Εικονογραφήματα.
5. Μορφοποιημένη έκφραση ή εικαστικό έργο: παραγωγή συμβόλων που εξυπηρετούν την αυτό-έκφραση και την επικοινωνία.
Τα στάδια της καλλιτεχνικής ανάπτυξης
1. Στάδιο µουντζουρώµατος (2-4). Η ζωγραφιά σε αυτό το στάδιο χαρακτηρίζεται από έλλειψη οργάνωσης, ευθείες και κυκλικές γραµµές. Στην ηλικία των 4 ετών το παιδί αρχίζει να τα κατονοµάζει.
2. Προσχηµατικό στάδιο (4-7). Η ζωγραφιά χαρακτηρίζεται από παραστατικά σύµβολα, ειδικά υποτυπώδεις ανθρώπινες µορφές.
3. Σχηµατικό στάδιο (7-9). Σε αυτό το στάδιο παρατηρείται η ανάπτυξη των παραστατικών συµβόλων, η σύνθεση, το χρώµα για συγκεκριµένα αντικείµενα και συγκεκριµένες φόρµες για τους ανθρώπους.
4. Στάδιο αναδυόµενου ρεαλισµού (9-11). Σε αυτό το στάδιο είναι καλύτερη η αποτύπωση της προοπτικής και των χρωµάτων στη φύση, ενώ αυξάνεται η ακαµψία στην εικαστική έκφραση.
5. Στάδιο του ψευτο-ρεαλισµού (11-13). Παρατηρείται ενίσχυση της επίγνωσης των ανθρώπινων µορφών και του περιβάλλοντος. Τελειοποίηση της καρικατούρας.
6. Περίοδος των αποφάσεων (εφηβεία). Παρατηρείται σύνθετη έκφραση και πολλά παιδιά µπορεί να µην φτάσουν ποτέ σε αυτό το στάδιο.
Γενικά στοιχεία αξιολόγησης των σχεδίων στα παιδιά
Πολύ έντονο και επαναλαµβανόµενο σβήσιµο
1. Ανασφάλεια.
2. Πιθανόν άγχος.
3. Πιθανόν αποτέλεσμα χρόνιας ασθένειας.
Θέση ζωγραφιάς
Στο κέντρο
1. Φυσιολογικό και ασφαλές άτοµο.
2. Ανασφάλεια και ακαµψία όταν βρίσκεται ακριβώς στο κέντρο, ιδιαίτερα στις διαπροσωπικές σχέσεις.
3. Τάση για επικέντρωση στον εαυτό.
4. Τάση για συναισθηµατική συµπεριφορά.
Στη δεξιά πλευρά της σελίδας
1. Σχετικά σταθερή και ελεγχόµενη συµπεριφορά.
2. Πιθανές τάσεις διανοητικοποίησης που πιθανόν αναστέλλουν τη συναισθηµατική έκφραση.
Στην αριστερή πλευρά
Δεν υπάρχουν στοιχεία που να αφορούν στα παιδιά.
Ψηλά στη σελίδα
Πιθανόν υψηλά επίπεδα τάσης επίτευξης.
Χαµηλά στη σελίδα
1. Συναισθήµατα ανασφάλειας και ανεπάρκειας.
2. Πιθανή νεύρωση.
Στην πάνω αριστερή γωνία
1. Νοητική καθυστέρηση.
2. Συχνά στα παιδιά χρησιµοποιείται κατά τις πρώτες τάξεις του Δηµοτικού.
Πάνω δεξιά γωνία
Δεν υπάρχουν στοιχεία για παιδιά.
Στην άκρη του χαρτιού κάτω ή πάνω (κέντρο)
Πιθανή νοητική υστέρηση.
Πίεση στο χαρτί
Φυσιολογική στα παιδιά και µάλιστα τα αγόρια συνήθως τείνουν να πιέζουν πολύ περισσότερο από τα κορίτσια.
Ασυνήθιστα ελάχιστη πίεση, αχνές γραµµές
1. Χαµηλό επίπεδο ενέργειας.
2. Παλινδρόµηση.
3. Πιθανό ιστορικό στέρησης ή απόρριψης.
Μέγεθος σχεδίου
Ασυνήθιστα µεγάλα σχέδια
Φυσιολογικό και αναµενόµενο από τα παιδιά, εκτός εάν είναι πάνω από εννέα ίντσες σε χαρτί µε µάξιµουµ µέγεθος τις 11. Σε αυτήν την περίπτωση πιθανόν υπάρχει ένα συναισθηµατικό πρόβληµα.
Ασυνήθιστα µικρά σχέδια
1. Άγχος.
2. Τάσεις απόσυρσης, ντροπαλότητας.
3. Φυσιολογικό για τα πολύ µικρά παιδιά, αν και µπορεί να συνδέονται µε δυσκολίες στην ανάγνωση. Εάν η ανθρώπινη φιγούρα είναι µικρότερη σε ύψος από 2 ίντσες, τότε ίσως υπάρχει ένα συναισθηµατικό πρόβληµα.
Υπερβολική σκίαση
Προβλήµατα συναισθηµατικής προσαρµογής, αν και θεωρείται φυσιολογικό στα πολύ µικρά παιδιά.
Λεπτοµέρειες
Οι περίεργες λεπτοµέρειες στα παιδιά υποδηλώνουν αποδιοργάνωση της προσωπικότητας.
Μικρή διαταραχή της συμμετρίας
Συναντάται στα παιδιά που βρίσκονται σε συνθήκες πίεσης και θεωρείται φυσιολογικό, ενώ συναντάται και στα παιδιά µε φτωχή προσαρµογή και φτωχή σχολική επίδοση
Aξιoσηµείωτη διαταραχή της συµµετρίας
Φανερή επιθετικότητα µε πιθανή νευρολογική διαταραχή.
Διαφάνειες (Φτωχή σύνδεση µε την πραγµατικότητα)
Φυσιολογικές για µικρά παιδιά, αν και σε µεγαλύτερα παιδιά υποδηλώνουν ανωριµότητα και προβλήµατα προσαρµογής. Έχουν εµφανιστεί και σε παιδιά µε οργανικά συµπτώµατα.
Βιβλιογραφία
Burt, C. (1921). MentαZ αnd schoZαstic tests. London: P.S. King & Son. Goodenough, F. (1926). Meαsurement ofinteZZigence by drαwings. New York, Brace & World.
Kellogg, R. (1969). AnαZyzing chίldren’s αrt. Palo Alto: Mayfield. Κρότι, Ε., & Μάνι, Α. (2003). Πώς να ερµηνεύουµε τα παιδικά σχέδια. Η κρυφή γλώσσα των παιδιών. Αθήνα: Καστανιώτης.
Machover, Κ. (1949). PersonαZity projection in the drαwing of the humαn figure. Springfield: C. Thomas.
Malchiodi, C.A. (2001). Κατανοώντας τη ζωγραφική των παιδιών (Επ. Εκδ. Ν. Αναγνωστοπούλου). Αθήνα: Ελληνικά Γράµµατα.
Neale, L.E., Rosal, M.L. (1993). What can art therapists leam [orm the research οη projective drawings techniques [or children: Α review. The αrts in psychotherαpy, 20,37-49.
Oster, Ο., & Gould, Ρ. (1987). Using drαwings in αssessment αnd therαpy. New Υork: Brunner/Mazel.
Steele, Β. (1997). Trauma response kit: short term intervention model.
Grosse Pointe Woods: Institute [or trauma and Loss ίη Children.
Winner, Ε. (1982). Invented worZds: The psychoZogy of the Arts.
Cambridge: Harvard University Press.
Winnicott, D. (1971). Playing αnd reality. New York.
Συγγραφέας: Δρ. Κ. Κουνενού