Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν νιώσει ενοχή και γνωρίζουν ότι δεν είναι κάτι ευχάριστο. Η ενοχή είναι ένα από τα πιο δυνατά συναισθήματα και συνδέεται άμεσα με τη συνείδηση μας. Μπορεί να κατευθύνει τη συμπεριφορά μας, να επηρεάζει τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας και τον κόσμο γύρω μας. Σύμφωνα με τον ορισμό της, η ενοχή δημιουργείται όταν έχουμε πράξει κάτι λάθος. Καμιά φορά όμως μπορεί να αισθανόμαστε ένοχοι ακόμα και αν δεν έχουμε διαπράξει κάποια παράβαση – αυτού του είδους η ενοχή κατευθύνεται από ψυχολογικά αίτια, έχει ψυχολογικό αντίκτυπο στο μυαλό του ατόμου και σε μερικές περιπτώσεις μπορεί να προκληθεί εσκεμμένα από τρίτους.
Για ποιους λόγους όμως θα επιλέγαμε να δημιουργήσουμε ενοχή σε κάποιον και ιδιαίτερα σε ένα παιδί;
H ενοχή είναι αναμφισβήτητα ένα ισχυρό συναίσθημα και αρκετά συχνά μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο πίεσης ή χειραγώγησης, ακόμα και ως εργαλείο ανατροφής στην περίπτωση των παιδιών.
Οι γονείς που προκαλούν ενοχή στα παιδιά προσπαθούν να επηρεάσουν τη συμπεριφορά του παιδιού με ψυχολογικά μέσα και όχι από την άμεση ρύθμιση και θέσπιση ορίων. Ουσιαστικά κάνουν χρήση της ενοχής για να νιώσει το παιδί άσχημα πιστεύοντας ότι είναι ο καλύτερος τρόπος για να ελέγξουν την συμπεριφορά του. Για παράδειγμα, ο γονιός μπορεί να υπενθυμίζει στο παιδί πόσες προσπάθειες και θυσίες κάνει για αυτό ή να δείχνει πόσο ντροπιασμένο τον κάνει να νιώθει η συμπεριφορά του παιδιού. Τις περισσότερες φορές αυτού του είδους η χειραγώγηση και ο τρόπος διαπαιδαγώγησης χρησιμοποιείται από τους γονείς που νιώθουν εξαντλημένοι και αδύναμοι από την προσπάθεια θέσπισης ορίων.
Ποιες είναι οι επιπτώσεις της ενοχής στα παιδιά;
Σίγουρα οι γονείς που χρησιμοποιούν την ενοχή ως μέσο ελέγχου, δεν έχουν αρνητικές προθέσεις και σε καμία περίπτωση δεν θα ήθελαν να προκαλέσουν συναισθηματική βλάβη στο παιδί τους. Η ενοχή όμως έχει αποδειχθεί ότι προκαλεί τόσο εσωτερικά προβλήματα στη ψυχοσύνθεση των παιδιών, όσο και κοινωνικά προβλήματα που συνοδεύουν το παιδί στην ενήλικη ζωή.
Όποια και αν είναι η πρόθεση των γονιών ή των ενηλίκων που ενισχύουν το αίσθημα της ενοχής στα παιδιά, μόνο αρνητικές επιπτώσεις μπορούν να επιτύχουν. Οι έρευνες έχουν δείξει ότι η ενοχή στα παιδιά συνδέεται με κρίσεις πανικού, εσωστρέφεια, διαταραχές ύπνου όπως αϋπνία, ντροπή, έλλειψη πρωτοβουλίας και απώλεια της αυτοεκτίμησης.
Σε οποιαδήποτε ηλικιακή ομάδα παιδιών, όταν χρησιμοποιείται η ενοχή ως μέθοδος ελέγχου για να ενεργούν και να συμπεριφέρονται όπως θα θέλαμε, ή για να αισθανθούν άσχημα για κάτι που έχουν ήδη κάνει, αυτό που ουσιαστικά κάνουμε είναι να δημιουργούμε ένα υποσυνείδητο άγχος στα παιδιά που κατακλύζει τη σκέψη τους. Παρόλο που η χρήση της ενοχής μπορεί να έχει ένα προσωρινό γρήγορο αποτέλεσμα σε μια συμπεριφορά του παιδιού που ίσως δεν είναι αποδεκτή, το παιδί θα εσωτερικεύσει την ενοχή και γρήγορα θα τη μετατρέψει σε άγχος.
Σκεφτείτε για λίγο το εξής απλό παράδειγμα του “σε κάνω να αισθανθείς άσχημα για να πάρω αυτό που θέλω”. Μια μαμά παρακαλάει το τρίχρονο κοριτσάκι της για να της δώσει ένα φιλάκι. Αλλά το κοριτσάκι είναι απασχολημένο και δεν της δίνει σημασία. Τότε η μαμά προσποιείται ότι κλαίει έτσι ώστε να κάνει το παιδί να αισθανθεί άσχημα και να πάρει το φιλάκι που τόσο λαχταράει. Αυτό που μπορεί να μοιάζει αθώο και ακίνδυνο στη μαμά, στο παιδί γεννάει κάτι τελείως διαφορετικό. Το κοριτσάκι δημιουργεί μια υψηλή αίσθηση άγχους στο μυαλό του και ταυτόχρονα αυτό που μαθαίνει είναι ότι δεν έχει άλλη επιλογή όταν κάποιος επιζητά την προσοχή της κατά αυτόν τον τρόπο. Προκειμένου να αποφύγει να κάνει κάποιον να αισθανθεί άσχημα, μαθαίνει να ενδίδει σε τέτοιου είδους ψυχολογικές πιέσεις – μια συμπεριφορά που μπορεί να υιοθετηθεί και στη μετέπειτα ζωή της.
Η ανατροφή των παιδιών είναι σίγουρα μεγάλη πρόκληση για τους γονείς. Αυτό που θα πρέπει να θυμούνται και να κατανοούν οι γονείς είναι ότι αυτά που λένε και κάνουν, επηρεάζουν τα παιδιά όχι μόνο στο τώρα, αλλά και σε όλη τη μετέπειτα ενήλικη ζωή τους. Η διαπαιδαγώγηση και η ανατροφή των παιδιών, δεν αφορά μόνο τη διασφάλιση της σωστής διατροφής, της ασφάλειας και της σωστής συμπεριφοράς του παιδιού. Αφορά και τη φροντίδα των συναισθημάτων του. Οι γονείς σε όλη την προσπάθεια που κάνουν για να μεγαλώσουν ένα υγιές παιδί, θα πρέπει να φροντίζουν και να εγγυώνται τη συναισθηματική του ισορροπία.
Αντί επομένως οι γονείς να χρησιμοποιούν την ενοχή ως εργαλείο ελέγχου, θα πρέπει να προσπαθήσουν με επιμονή και υπομονή να θέσουν όρια στη συμπεριφορά των παιδιών. Τα όρια, όσο περίεργο και αν ακούγεται, τα παιδιά τα επιζητούν και τα έχουν ανάγκη. Είναι ο μόνος τρόπος για να αποκτήσουν το αίσθημα της ασφάλειας και του σωστού προσανατολισμού χωρίς να διαταράσσεται η ψυχική τους ισορροπία.
Αρθογράφος: Ελένη Σίγκου για Parentshelp.gr