Η Κατερίνα Ασλάνη, Συμβουλευτική Ψυχολόγος, MSc, μας απαντά στο ερώτημα : «Πρέπει να μιλάμε στα παιδιά για τον θάνατο;». Και η απάντηση είναι μία : Πρέπει να μιλάμε από πολύ νωρίς και να ψάχνουμε αφορμές ή να ‘δημιουργούμε’ ευκαιρίες για να εισάγουμε στις συζητήσεις μας με τα παιδιά τις έννοιες της αρχής και του τέλους, την γνώση ότι όλοι και όλα κάποτε πεθαίνουν, δημιουργώντας έτσι χώρο για να γεννηθεί κάτι καινούργιο. Καλό θα ήταν τέτοιες συζητήσεις να γίνονται πριν συμβεί κάποιο επώδυνο γεγονός στην οικογένεια, για να μπορούμε να μιλάμε και να απαντάμε σε πιθανά ερωτήματα των παιδιών χωρίς την συναισθηματική φόρτιση που αναπόφευκτα υπάρχει όταν βιώνουμε μια απώλεια.
Ανάλογα με την ηλικία τους τα παιδιά έχουν και διαφορετικές αντιλήψεις για τον θάνατο
Μέχρι τα 4-5 περίπου χρόνια, τα παιδιά δεν αντιλαμβάνονται τον θάνατο ως ένα οριστικό και αμετάκλητο γεγονός. Τον θεωρούν ως ένα είδος προσωρινού αποχωρισμού, όπου το άτομο που πέθανε έχει απλά ‘φύγει’ για λίγο και πως κάποια στιγμή θα επιστρέψει και θα μπορέσουν να το ξαναδούν, ή πως θα μπορέσουν τα ίδια να πάνε να το βρουν.
Από τα 5 μέχρι και τα 9 τους χρόνια, τα παιδιά αρχίζουν σιγά σιγά να αντιλαμβάνονται την οριστικότητα και την καθολικότητα του θανάτου. Η επαφή τους με την τηλεόραση, τα παραμύθια που διαβάζουν, τα παιχνίδια που παίζουν, όλα αυτά τα φέρνουν πιο κοντά στην ιδέα του θανάτου, όμως και πάλι δεν μπορούν να συνειδητοποιήσουν ότι η πραγματικότητα του θανάτου θα μπορούσε να αφορά και την δική τους ζωή, την δική τους οικογένεια.
Από τα 9-10 χρόνια μέχρι και την εφηβεία, τα παιδιά μπορούν πια να αντιληφθούν πλήρως την οριστικότητα του θανάτου και πως ο θάνατος αποτελεί ένα γεγονός που αφορά και τα ίδια.
Στα βιβλία για παιδιά ζουν μερικές από τις καλύτερες προσεγγίσεις του θανάτου. Στην Ελλάδα το θέμα ήταν, όχι απλά ταμπού, αλλά “βαρύ”, “καταθλιπτικό” και “μη εμπορικό”.
Το βότσαλο που προκάλεσε εξαίρετους ομόκεντρους κύκλους στα ήσυχα νερά της ελληνικής παραγωγής ήταν «Το δικό τους ταξίδι» (2014) της Αργυρώς Πιπίνη με την εξαίρετη εικονογράφηση της Μαριλένας Μελισσηνού, βιβλίο που ξεχώρισε στα εγχώρια βραβεία, αλλά κυρίως αγαπήθηκε πολύ από το κοινό, καθώς συγκίνησε δίχως κλισέ μελοδραματισμούς και άνοιξε αυθεντικούς τρόπους στην αντιμετώπιση της απώλειας.
Δύο αδέλφια, ο Κοσμάς και η Λουκία, που έχουν μια ιδιαίτερη σχέση με τον παππού τους ο καθένας, βιώνουν τις μικρές, ακατανόητες γι αυτούς, αλλαγές στη συμπεριφορά του καθώς εκείνος γερνάει.
Κι όταν πια πεθαίνει, ξέρουν βαθιά μέσα τους πως η αγάπη του θα τους συντροφεύει για πάντα.
Μια ιστορία για τη δύναμη της μνήμης, για όσους μας ακολουθούν στα όνειρά μας, για τον χρόνο που τρέχοντας σκοντάφτει σε αγαπημένες στιγμές.
Το βιβλίο της Γαρυφαλιάς Τεριζάκη «Πού πήγε η Ιωάννα, μαμά;» ανοίγει με λυρισμό και τρυφερότητα ακόμα περισσότερο το δρόμο της απώλειας.
[…] «Πού πήγε η Ιωάννα, μαμά;»
«Πού πήγε; Έλα, έλα να παίξουμε ένα κρυφτό…»
Και παίξαμε ένα διαφορετικό κρυφτό ανάμεσα σε «λέξεις, σε τραγούδια, στη θάλασσα, στον ήλιο» ψάχνοντας να βρούμε που πήγε.
Χάθηκε ή ταξίδεψε για μια χώρα αέρινη, νεφελένια, τη «χώρα της μνήμης»; […]
«Με μεστό, περιεκτικό, συγκινητικό αλλά και απλό τρόπο μπορούμε, με βοηθό μας το εξαιρετικό παραμύθι της Γαρυφαλιάς Τεριζάκη, να περάσουμε χέρι χέρι με τα παιδιά μας το τούνελ του πένθους και να γίνουμε πιο δυνατοί άνθρωποι».
Μπαντή Παναγιώτα, Παιδοψυχίατρος
Τη μαγική, ξεχωριστή σχέση παππού και εγγονού θα τη συναντήσετε να σκιαγραφείται ξεχωριστά στο «Ο παππούκας μου» (2015), της Καταλανής Μάρτα Αλτές.
Ο παππούκας μου μεγαλώνει… Αλλά αυτός είναι ο παππούκας μου, και γι’ αυτό τον αγαπάω! Στο βραβευμένο της βιβλίο η Alte’s αφηγείται μια τρυφερή ιστορία για την ξεχωριστή σχέση μεταξύ ενός παππού και του εγγονού του. Το πανέμορφο αυτό εικονογραφημένο βιβλίο, το αφιερώνει σε “όλες τις γιαγιάδες και όλους τους παππούδες”. Η Καταλανή εικονογράφος προσεγγίζει το θέμα με ζεστασιά και ευαισθησία: η εικονογράφησή της θα γοητεύσει τους γονείς, ενώ τα παιδιά θα λατρέψουν το χιούμορ και τους χαρακτήρες της ιστορίας.
ΒΡΑΒΕΙΑ:
2014 Ezra Jack Keats New Illustrator Honor
2014 Paterson Prize for Books for Young People.
Τη σχέση εγγονής και γιαγιάς, θα τη συναντήσουμε στο «Μέχρι τον ουρανό και πίσω» (2017).
«Μέχρι τον ουρανό και πίσω». Τόσο αγαπούσε η Έλλη τη γιαγιά της, «και τρεις κωλοτούμπες!». Μαζί, περνούσαν πάντοτε καταπληκτικά!
Η παντοτινή αγάπη δεν χάνεται ό,τι και να γίνει.
Τη συντηρούν και την ενδυναμώνουν οι ωραιότερες αναμνήσεις.
Μια τρυφερή, συγκινητική ιστορία για το πώς οι αγαπημένοι μας
παραμένουν στην καρδιά μας σαν ο πολυτιμότερος θησαυρός.
Η Αλεξία Βερνίκου, M.A. Ψυχολόγος-Οικογενειακή Ψυχοθεραπεύτρια, και η πολυβραβευμένη εικονογράφος Σοφία Τουλιάτου, δημιούργησαν ένα εξαιρετικά τρυφερό παραμύθι για την αγάπη και την απώλεια που δεν θα αφήσει ασυγκίνητο κανέναν.
Ηλικία: από 3 ετών
Η απώλεια αγαπημένου ζώου, δίνεται εξαιρετικά (για παιδιά 8+) στο τρυφερό «Ο Γουργούρης» (2017), της Τασούλας Επτακοίλη, όπου για 15-20 χρόνια ένας γάτος παίρνει αγάπη και χαρά μέσα σε μια οικογένεια μέχρι την ώρα που θα κοιμηθεί τον μεγάλο, ανεξύπνητο ύπνο.
Δεν είναι ακριβώς ένα βιβλίο για το πένθος και την απώλεια, αλλά ένα βιβλίο για το τι κάνεις μέχρι να έρθει αυτή η ώρα. Μια ιστορία για την αγάπη που ποτέ δε χάνεται. Για την ανθρωπιά και την απανθρωπιά -ανθρώπων και ζώων. Και για το πόσο ωραίο είναι να είσαι διαφορετικός.
To βιβλίο «Μεγαλώνω τη γιαγιά μου» είναι ο τίτλος του βιβλίου του Βαγγέλη Ηλιόπουλου στη ξεχωριστή σειρά του συγγραφέα που εκδίδει η Παιδική Νομική Βιβλιοθήκη με τίτλο «Μικρά βήματα – ΜΕΓΑΛΟΙ ΔΡΟΜΟΙ».
Το βιβλίο θίγει το θέμα του σεβασμού και της προσφοράς στην Τρίτη Ηλικία. Θέμα σημαντικό για τα παιδιά, που βλέπουν τις αλλαγές που φέρνει ο χρόνος στα αγαπημένα πρόσωπα του παππού και της γιαγιάς, οι οποίοι πολλές φορές τα μεγάλωσαν. Η ιστορία του βιβλίου βοηθά τα παιδιά να εκδηλώσουν τα συναισθήματά τους για τη γιαγιά και τον παππού, ενώ δείχνει πως με την αγάπη μπορούμε να διατηρήσουμε τη σχέση μαζί τους ζωντανή ακόμη κι αν χρειαστεί οι ρόλοι να αλλάξουν.
Τις εικόνες – πίνακες του βιβλίου δημιούργησε η ζωγράφος Κάτια Βαρβάκη. Το βιβλίο προλογίζει η ιστορικός τέχνης και επιμελήτρια Ίρις Κρητικού. Στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου, ένα σύντομο σημείωμα προς γονείς και εκπαιδευτικούς παρουσιάζει την ηθική, κοινωνική και νομική διάσταση του θέματος που πραγματεύεται η ιστορία και τους τρόπους με τους οποίους μπορούν να μιλήσουν γι’ αυτό στα παιδιά.
Το βιβλίο διακρίθηκε από τον Κύκλο Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου – Greek IBBY με το 1ο Βραβείο στην κατηγορία βιβλίου αφήγησης βραχείας φόρμας για παιδιά.
Με τον κύκλο της ζωής και την ανυποχώρητη ροή του χρόνου παίζει το βιβλίο της Ροξάν Μαρί Γκαγιέ «Άφησα την ψυχή μου στον άνεμο».
Δε θα ’μαι πια εγώ αυτός που θα σου προσφέρει ζαχαρωτά, αλλά στη μνήμη σου έχω αφήσει άλλη γλύκα.
Δοκίμασε τη ζωή.
Ρούφηξέ τη μέχρι το μεδούλι.
Όσο για μένα, έχω αφήσει την ψυχή μου στον άνεμο.
Νιώθω πιο ελαφρύς τώρα.
Μπορώ να ταξιδεύω κάθε στιγμή, να έρχομαι, να φεύγω – είναι τόσο διασκεδαστικό!
Δεν μπορείς να με πιάσεις.
Δεν μπορείς να με κρατήσεις.
Αλλά, όταν κλείνεις τα μάτια σου, θα μπορείς πάντα να με αισθάνεσαι.
Μέσα σ’ αυτό το βιβλίο υπάρχει μια χούφτα αθάνατων σπόρων.
Τους φυτεύουμε, τους βλέπουμε να γεννιούνται,
να μεγαλώνουν, να μη χάνονται ποτέ…
Η ζωή κάνει τον κύκλο της και τη λύπη θα ακολουθήσει η χαρά. Έτσι το χαμόγελο πάλι θα σχηματιστεί στα χείλη και οι αναμνήσεις θα κρατούν πάντα ζωντανή τη μνήμη.
Τρία είναι τα πράγματα που αγαπώ περισσότερο το καλοκαίρι: τη θάλασσα, το καρπούζι και τα παραμύθια της γιαγιάς. Κάθε καλοκαίρι απολαμβάνω και τα τρία με το που κλείνουν τα σχολεία. Μέρες γεμάτες παραμύθια με τη γιαγιά να κάθεται στην πολυθρόνα με τα ξεθωριασμένα λουλούδια. Μέρες γεμάτες αλήθεια με τον Λεωνίδα να βουτά από τα βράχια.
Ώσπου ένα καλοκαίρι κάτι αλλάζει. Η θάλασσα παραμένει λαμπερή και το καρπούζι γλυκό, ενώ η γιαγιά κοιτά ψηλά από τον ουρανό. Τα παραμύθια της όμως συνεχίζουν να ακούγονται. Κι είναι γλυκά. «Μια φορά κι έναν καιρό…»
Το βιβλίο πραγματεύεται το θέμα της οικογένειας και της απώλειας.
-Γιαγιά,πού πήγε ο παππούς;
Ένα βιβλίο σχεδιασμένο με φροντίδα που απαντάει με τρυφερά και καθησυχαστικά λόγια σε ερωτήματα σχετικά με την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου.
Η υπέροχη ολοζώντανη εικονογράφηση συμπληρώνει το κείμενο προσδίδοντας αισιοδοξία και ανακούφιση.
Πρωτότυπη, φωτεινή εικονογράφηση.Σύντομο ποιητικό και τρυφερό κείμενο.Προσφέρει λύση στις ερωτήσεις των παιδιών για το δύσκολο θέμα της απώλειας.Στο τέλος του βιβλίου μικροί και μεγάλοι θα έχουν ένα συναίσθημα ανακούφισης και αισιοδοξίας.
Ο Έβαν και ο σκύλος του είναι οι καλύτεροι φίλοι. Όπως κάνουν τα πάντα μαζί, έτσι φροντίζουν μαζί και τον πανέμορφο κήπο τους. Έρχεται όμως η στιγμή που ο αγαπημένος φίλος του Έβαν δεν θα είναι πια μαζί του. Ο Έβαν νιώθει τόσο μεγάλη στενοχώρια, που φτάνει στο σημείο να καταστρέψει τον κήπο του. Σύντομα, φυτρώνουν σ’ αυτόν μόνο διάφορα αγριόχορτα. Όμως, η ομορφιά μπορεί να φωτίσει ακόμη και τα πιο σκοτεινά μέρη. Όταν ο Έβαν ανακαλύπτει ότι δίπλα στον φράχτη του φυτρώνει μια κολοκύθα, αρχίζει σιγά σιγά να βλέπει τη ζωή του ξανά με αισιοδοξία.
Ένα βιβλίο με βαθιά αισιόδοξο και θετικό μήνυμα. Στο βιβλίο «Ο Κήπος του Έβαν» απονεμήθηκε το τιμητικό βραβείο Caldecott. Μια ιστορία για την αγάπη, την απώλεια και την ελπίδα και τη θεραπευτική δύναμη της φιλία και της φύσης. “Υπέροχο, απλά υπέροχο” – Wall Street Journal.
Η Σοφία έχασε στην παραλία το αρκουδάκι της. Κανείς δεν το είδε εκτός από τη Θάλασσα…
Ξεφυλλίζοντας το βιβλίο, παρακολουθούμε τις περιπέτειες του μικρού αρκούδου μέσα στο νερό, στη θάλασσα που προσπαθεί με τον τρόπο της να ανακαλύψει τη Σοφία και να της επιστρέψει το αγαπημένο της παιχνίδι. Κι ο καιρός περνάει.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η εικονογράφηση του παραμυθιού: Μέσω μιας πρωτότυπης δράσης με τον τίτλο Rijksstudio, το μουσείο Rijksmuseum στο Άμστερνταμ έδωσε πρόσβαση σε 125.000 εικόνες από τη συλλογή του για να χρησιμοποιηθούν και να επεξεργαστούν ελεύθερα από όλους.
O Tom Percival, γοητεύτηκε από την ιδέα να σχεδιάσει κάτι καινούργιο συνδυάζοντας τη δική του εικονογράφηση με στοιχεία από κλασικούς πίνακες, κι έτσι εμπνεύστηκε τον κόσμο αυτού του βιβλίου, χρησιμοποιώντας έργα των Willem Roelofs, Aelbert Cuyp, Vincent van Gogh, Maurits van der Valk και Hendrik Willem Mesdag.
Ελπίζω να σας βοήθησα στην αναζήτηση βιβλίων
για την απώλεια και το πένθος…