Αυτοχθονες ή ιθαγενείς ονομάζονται στις μέρες μας οι μειονοτικοί πληθυσμοί ενός κράτους, στην περίπτωση που κατοικούσαν στο έδαφός του πριν την έλευση του μετέπειτα κυρίαρχου πληθυσμού.
Το Γλωσσάρι της Ευρωπαϊκής Επιτροπής τούς ορίζει ως πληθυσμούς που:
- κατοικούσαν σε μία περιοχή όταν κάποιος άλλος πολιτισμός έφθασε εκεί και κυριάρχησε μέσω κατάκτησης, εποικισμού ή με άλλον τρόπο
- διατηρούν έναν τρόπο ζωής εγγύτερο στις κοινωνικές / οικονομικές / πολιτισμικές παραδόσεις τους, σε σύγκριση με τον τρόπο ζωής του κράτους όπου ανήκουν.
Όταν γίνεται λόγος για αυτόχθονες, πρέπει πάντα να γίνεται αναφορά στην ιστορική στιγμή κατά την οποία χαρακτηρίζονται ως τέτοιοι. Δεδομένου ότι η ιστορία της ανθρωπότητας χαρακτηρίζεται από την αδιάκοπη μετακίνηση ανθρωπίνων μαζών, είτε με ειρηνικό είτε με βίαιο τρόπο, δεν υπάρχει σχεδόν κανείς απόλυτα αυτόχθων πληθυσμός. Κάποιος που σήμερα θεωρείται αυτόχθων, πιθανότατα εγκαταστάθηκε στο σημερινό τόπο διαμονής τους εις βάρος ενός προηγούμενου.
Με βάση τη σημερινή εκπροσώπησή τους, οι αυτόχθονες πληθυσμοί μπορούν να χωρισθούν σε τρεις κατηγορίες:
Ενεργοί: Όσοι συμπεριλαμβάνουν έναν αξιόλογο αριθμό μελών και διατηρούν κάποιες βασικές παραδόσεις τους όπως η γλώσσα, η θρησκεία, ιδιαίτερες μορφές κοινωνικής οργάνωσης ή έθιμα.
Εξαφανισμένοι: Όσοι δεν υπάρχουν πια διότι εξαφανίσθηκαν με βίαια μέσα (γενοκτονίες, εκτοπίσεις) ή επειδή τα μέλη τους αφομοιώθηκαν από την κυρίαρχη κουλτούρα του κράτους στο οποίο ανήκαν.
Υπό απειλή: Όσοι υπήρξαν ενεργοί στο πρόσφατο παρελθόν αλλά κινδυνεύουν με εξαφάνιση.
Αυτόχθονες λαοί και φυλές υπάρχουν σε διάφορα μέρη της Γης:
Στην Αμερική οι Ινδιάνοι (Απάτσι, Σιού, Τσερόκι κ.α.)
Οι Ινδιάνοι της Αμερικής έζησαν αγαπώντας και τιμώντας πάνω από όλα την φύση. Η σοφία τους διαφαίνεται παντού. Στο πως έζησαν αρμονικά με τη φύση, σε αυτά που φορούσαν, σε αυτά που δημιούργησαν, στον τρόπο που παρασκεύαζαν και έτρωγαν το φαγητό τους, στον τρόπο που ζούσαν μέσα στις οικογένειες τους και στη σημασία που έδιναν στην συνοχή της κοινωνίας τους, στις αξίες τους, στα πιστεύω τους και στη φιλοσοφία τους γενικότερα.
Στην Ασία οι Μογγόλοι και οι Βεδουίνοι.
Στις βόρειες πολικές περιοχές οι Εσκιμώοι ,οι Λάπωνες και οι Σαάμι.
Στην Ωκεανία: οι Αβοριγίνες στην Αυστραλία, οι Παπούα στη Νέα Γουινέα και οι Μαορί στη Νέα Ζηλανδία.
Στην Αφρική οι Μασάι, οι Μπαντού ,οι Πυγμαίοι, οι Βερβερίνοι, οι Τουαρέγκ, οι Βουσμάνοι..