Το ξέρετε το ρητό «Σπίτι χωρίς άτακτο παιδί προκοπή δεν θα δει;;;» Ίσως, γιατί είναι η ταμπέλα που δίνουμε πιο εύκολα από τις υπόλοιπες στα παιδιά μας. Σχεδόν όλοι οι γονείς έχουμε ένα άτακτο παιδί. Κάθε ένας για τον δικό του λόγο. Η Μαρία είναι «άτακτη», γιατί χαλάει το παιχνίδι του μεγαλύτερου αδελφού της (ξεχνάμε, όμως, την ανάγκη της για εξερεύνηση και μάθηση).
Όπως αναφέρει και η Κούκουρακη Χαρά (Συμβουλευτική και Εκπαίδευση Αποτελεσματικού Γονέα (Πιστοποίηση Gordon Hellas) έχουμε τη συνήθεια να χαρακτηρίζουμε συμπεριφορές που μας ενοχλούν ως «άτακτες», δίνοντας αυτομάτως στο παιδί μας μια αρνητική ταμπέλα. Και η κάθε ταμπελοποίηση δημιουργεί αισθήματα ενοχής, ευθύνης, αποτυχίας και ανικανότητας στο παιδί.
Όμως, ξεχνάμε πως τα μικρά παιδιά δεν έχουν μάθει ακόμα να κατανοούν και να εκφράζουν την σκέψη και το συναίσθημα τους. Αντιδρούν με όλες αυτές τις «άτακτες» συμπεριφορές προσπαθώντας να μας πουν :
«ΚΑΤΑΛΑΒΕ ΤΗΝ ΑΝΑΓΚΗ ΜΟΥ ΚΑΙ ΒΟΗΘΗΣΕ ΜΕ ΝΑ ΤΗΝ ΕΚΠΛΗΡΩΣΩ,
ΑΚΟΜΑ ΚΙ ΑΝ Ο ΤΡΟΠΟΣ ΠΟΥ ΤΗΝ ΕΚΦΡΑΖΩ ΕΙΝΑΙ ΛΑΘΟΣ.
ΔΕΝ ΕΙΜΑΙ ΑΤΑΚΤΟΣ.
ΚΑΘΟΔΗΓΗΣΗ ΧΡΕΙΑΖΟΜΑΙ»
Μελετήσετε ξανά τα αναπτυξιακά στάδια του παιδιού σας.
Μεταφράστε σε λόγια το συναίσθημα του παιδιού σας.
Μιλήστε του για αυτό.
Εξασκήστε την Ενεργητική Ακρόαση.
Δείξτε Ενσυναίσθηση, Κατανόηση, Αποδοχή και Υπομονή.
Μην απορρίπτετε το άτακτο παιδί. Είναι απλά ένα παιδί που προσπαθεί να επικοινωνήσει.
Ο Φρίξος είναι ο αγαπημένος σκαντζόχοιρος των παιδιών. Είναι η ιστορία και το όχημα, που θα τα βοηθήσει να αναγνωρίσουν το σώμα τους. Όπως λέει και το κεντρικό μήνυμα της παρέμβασης: “Το καλό το μυστικό στην καρδιά μου το κρατώ, το κακό το μυστικό κάπου πρέπει να το πω“.
Ιθύνων νους του “Φρίξου” είναι η Μαργαρίτα Γερούκη, με συνοδοιπόρους τις Βιταλάκη Ελένη, Μαυράκη Δέσποινα, Τριαματάκη Αθηνά. Η πρότασή τους απέσπασε Βραβείο Αριστείας και Καινοτομίας στη Σεξουαλική Αγωγή 2019 από τον Παγκόσμιο Οργανισμό για τη Σεξουαλική Αγωγή.
Το σκεπτικό του προγράμματος
Η σεξουαλικότητα είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ανθρώπινης φύσης. Αφορά το σώμα, το βιολογικό και κοινωνικό φύλο, την αναπαραγωγή, τις διαπροσωπικές σχέσεις. Στηρίζεται σε γνώσεις, σε καλλιέργεια δεξιοτήτων αυτογνωσίας, ενσυναίσθησης και επικοινωνίας αλλά και στην υιοθέτηση αξιών και στάσεων που προάγουν την υγεία και την ευεξία των ατόμων. Είναι πολύ σημαντικό για όλα τα παιδιά να έχουν την ευκαιρία να συζητήσουν με τρόπο συστηματικό, οργανωμένο και κυρίως μέσα από επιστημονικές και παιδαγωγικές προσεγγίσεις τα παραπάνω θέματα καθώς από τη μία μεριά το θέμα της σεξουαλικότητας παρουσιάζεται με διάφορους τρόπους, πολλές φορές όχι αξιόπιστους, σε μέσα μαζικής ενημέρωσης και κοινωνικούς χώρους, από την άλλη κάποιοι γονείς, που είναι οι κυρίως υπεύθυνοι για την καθοδήγηση των παιδιών τους και σε θέματα σεξουαλικότητας και σεξουαλικής υγείας, δεν μπορούν να ανταποκριθούν με τον καλύτερο τρόπο σε αυτά τα καθήκοντα. Επιπλέον γνωρίζουμε ότι στο στενό οικογενειακό και φιλικό περίγυρο ενός παιδιού βρίσκονται συνήθως οι υπεύθυνοι για την κακοποίησή του. Είναι λοιπόν στο ρόλο του σχολείου και των εκπαιδευτικών να αναλάβουν, σε συνεργασία πάντα με την οικογένεια, να παρουσιάσουν και συζητήσουν μεθοδικά και επιστημονικά το ζήτημα αυτό.
Τα παιδιά προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας βρίσκονται στο αναπτυξιακό αυτό στάδιο της ζωής τους όπου θα πρέπει να γνωρίσουν ζητήματα που αφορούν το σώμα τους, το βιολογικό και κοινωνικό φύλο, επίσης ζητήματα που αφορούν τις κοινωνικές ανθρώπινες σχέσεις, να επεξεργαστούν αποδεκτούς κώδικες επικοινωνίας και να μάθουν να προστατεύονται από τυχόν επιβλαβείς συμπεριφορές των ενηλίκων. Όλα τα παραπάνω είναι δυνατό να γίνουν διδακτικές ενότητες μιας συστηματικής παρέμβασης με στόχο τη σεξουαλική αγωγή των παιδιών. Το πρόγραμμα «Παίζω με το Φρίξο και μαθαίνω για το σώμα μου και τις ανθρώπινες σχέσεις» απευθύνεται σε παιδιά του νηπιαγωγείου και της πρώτης τάξης του δημοτικού σχολείου. Περιλαμβάνει πέντε ενότητες μαθημάτων για την τάξη αλλά και αντίστοιχες υποστηρικτικές ενότητες για τις/τους εκπαιδευτικούς.
Μπορεί να φαντάζει σαν ένας εφιάλτης που δεν θα μας αγγίξει ποτέ αλλά το φαινόμενο της παιδικής σεξουαλικής κακοποίησης έχει πάρει μεγάλες διαστάσεις σε όλον τον κόσμο και οι πιθανότητες να μπει στο σπίτι μας είναι πολλές. Στην Ευρώπη ένα στα πέντε παιδιά πέφτει θύμα σεξουαλικής κακοποίησης και στην Ελλάδα το ποσοστό ανέρχεται στο 16%. Μάλιστα, στην πλειονότητα των περιπτώσεων ο δράστης είναι άτομο οικείο, βρίσκεται στον κύκλο εμπιστοσύνης του παιδιού, γι αυτό το παιδί δυσκολεύεται να αντιληφθεί ότι ο δικός του άνθρωπος θα το βλάψει κι επομένως δυσκολεύεται κι ακόμη περισσότερο να το αποκαλύψει.
Παρακάτω θα βρείτε 2 animation μικρού μήκους για την πρόληψη της παιδικής σεξουαλικής κακοποίησης.
1. Το μυστικό της Νίκης
Πολλές φορές αυτό που χρειάζεται για να είμαστε ασφαλείς και χαρούμενοι είναι να γνωρίζουμε απλούς κανόνες! Αυτό είναι κάτι που θα μάθει καλά η Νίκη μέσα από την περιπέτειά της. Όσο κι αν προσπαθήσει ένα πρόσωπο από το οικείο περιβάλλον της να τη βλάψει, εκείνη θα προστατεύσει τον εαυτό της γιατί γνωρίζει τον κανόνα του εσώρουχου! Απολαύστε την ιστορία της Νίκης που έρχεται να διδάξει με έναν ψυχαγωγικό αλλά και εκπαιδευτικό τρόπο σε όλα τα παιδιά ότι το σώμα τους, τους ανήκει! Μαθαίνει σε αγόρια & κορίτσια πότε ένα άγγιγμα ή μυστικό είναι καλό και πότε κακό, πότε ένα δώρο γίνεται δωροδοκία και πώς μπορεί ένα παιδί ν’ αποφύγει μια κατάσταση που απειλεί την ασφάλειά του.
Κακοποιώντας το σώμα ενός παιδιού βιάζεις τη ψυχή του, στερείς την αθωότητα του, το τραυματίζεις ισόβια με σημάδια βαθιά. Πόσο άγριο έγκλημα είναι να σε εμπιστευτεί με όλη του την αγνότητα ένα παιδί κι εσύ να το διαλύσεις και πόσο σκληρότερη πρέπει να γίνει η νομοθεσία γι αυτούς τους εγκληματίες…
2. Η περιπέτεια του Βίκτωρα
Ιστορία με πρωταγωνιστή ένα αγόρι του Δημοτικού, που δέχεται σεξουαλική παρενόχληση από μεγαλύτερο αγόρι. Ήρθε η ώρα να σπάσουμε τη σιωπή. Ας διδάξουμε στα παιδιά μας τη διαφορά ανάμεσα σε ένα καλό και ένα κακό άγγιγμα, τη διαφορά ανάμεσα σε ένα καλό και ένα κακό μυστικό. Ασφαλή είναι τα ενημερωμένα παιδιά.
Απλώνουμε αφρό ξυρίσματος πάνω στο τραπέζι και γράφουμε γράμματα, ζωγραφίζουμε σχήματα πάνω στον αφρό.
Φτιάχνουμε γράμματα ή σχήματα με χαρτοταινία στο πάτωμα και ζητάμε από τα παιδιά είτε να περπατήσουν πάνω στο γράμμα από χαρτοταινία είτε να διασχίσουν τις γραμμές με ένα αυτοκινητάκι ή με μια κούκλα ή με ένα ζωάκι.
Ζωγραφίζουμε με το δάχτυλο μας διάφορα γράμματα ή σχήματα στον αέρα, επάνω στην πλάτη της φίλης μας κλπ.
Σχηματίζουμε γράμματα ή σχήματα με πλαστελίνη, χάντρες, φακές, πινέζες, φασόλια, δαχτυλομπογιές κλπ
Ζωγραφιστέ ένα μεγάλο οχτώ σε μια λευκή κόλα και ζητήστε από τα παιδιά να ακολουθήσουν τις γραμμές με ένα μαρκαδόρο με το κυρίαρχο χέρι και να δημιουργήσουν και αυτά ένα ίδιο σχήμα πάνω από το δικό σας. Δεν θέλουμε να το αντιγράψει αλλά να «πατήσει» (ιχνηλατήσει) το δικό σας.
Τοποθετείστε διαφορές κάρτες πάνω στο τραπέζι. Τα παιδιά πρέπει να κάνουν κατηγοριοποίηση πχ δώσε μου όλες τις κάρτες που απεικονίζουν ζώα. Πρέπει να τις μαζέψουν με το κυρίαρχο. Οι κάρτες είναι απλωμένες μπροστά τους και ξεπερνάνε το πλάτος του σώματος τους.
Το παιδί θα στέκεται σταθερό μπροστά από τον τοίχο (κοιτώντας τον τοίχο) σε ένα δωμάτιο με λίγο φως. Εσείς θα κρατάτε ένα φακό και θα φωτίζεται τον τοίχο. Το παιδί θα πρέπει να ακολουθεί το φως που πέφτει στον τοίχο με το κυρίαρχο χέρι του καθώς θα πρέπει να παραμένει σταθερό μπροστά από τον τοίχο.
Τα παιδιά περπατάνε γύρω από το τραπέζι στις μύτες των ποδιών και επιστρέφουν από την αντίθετη φορά περπατώντας στις φτέρνες.
Τα παιδιά περνάνε κάτω από το τραπέζι έρποντας με την κοιλιά και επιστρέφουν έρποντας με την πλάτη.
Ζητήστε από το παιδιά να κυλιστούν στο πάτωμα, από τον έναν τοίχο στον άλλον.
Τα παιδιά στέκονται στο ένα πόδι όσο γίνεται περισσότερο, επαναλάβατε με το άλλο πόδι.
Τα παιδιά χτυπάνε τα χέρια τους και πρέπει να πηδάνε συγχρόνως.
Τα παιδιά κρύβονται κουλουριασμένα κάτω από μια κουβέρτα και στο σινιάλο σας πρέπει να βγουν όσο γίνεται πιο γρήγορα.
Τα παιδιά ξαπλώνουν με την πλάτη και κάνουν ποδήλατο. Πρέπει να κινούν τα πόδια του αργά και σιγά σιγά να επιταχύνουν.
Τα παιδιά πρέπει να περπατάνε σέρνοντας τα πόδια τους στο πάτωμα. Όταν τους χτυπάτε παλαμάκια, πρέπει να περπατάνε σηκώνοντας πολύ ψηλά το γόνατο.
Ζητήστε να περπατάνε στα γόνατα, με την πλάτη ίσια, τα χέρια στα πλευρά.
Ανασηκώστε τα πόδια του παιδιού και ζητήστε του να περπατήσει με τα χέρια.
Σχηματίστε με εφημερίδα μια ευθεία γραμμή στο πάτωμα, μήκους τριών μέτρων περίπου και πλάτους πέντε εκατοστών. Το παιδί πρέπει να περπατήσει πάνω σ´ αυτή τη γραμμή, χωρίς να πατήσει τα πόδια στο πλάι. Να επαναλάβει πηγαίνοντας προς τα πίσω.
Σχηματίστε δυο γραμμές στο πάτωμα με χαρτοταινία, που απέχουν μεταξύ τους είκοσι εκατοστά και έχουν μήκος τρία περίπου μέτρα. Το παιδί πρέπει να περπατήσει ανάμεσα σ´ αυτές τις γραμμές, χωρίς να τις αγγίξει. Να επαναλάβει πηγαίνοντας προς τα πίσω.
Σχηματίστε με σπάγκο στο πάτωμα έναν κύκλο περιφέρειας δυόμισι περίπου μέτρων. Το παιδί πηδάει με ενωμένα τα πόδια μέσα και έξω από τον κύκλο. Να επαναλάβει με το ένα πόδι αν μπορεί.
Ρίξτε ένα μπαλάκι από αλουμινόχαρτο. Το παιδί πρέπει να τρέξει να το βρει και πρέπει να το φέρει περπατώντας αργά, όπως η χελώνα.
Ζητήστε από το παιδί να σπρώξει με το ένα πόδι ένα άδειο κουτί παπουτσιών και να επιστρέψει χρησιμοποιώντας το άλλο πόδι.
Γεμιστέ με ρύζι ένα μικρό πλαστικό σακουλάκι. Το παιδί τοποθετεί το σακουλάκι στο πόδι του και προσπαθεί να το ανασηκώσει. Να επαναληφθεί με το άλλο πόδι.
Το παιδί περπατάει με το ένα χέρι τεντωμένο, έχοντας στο επάνω μέρος του χεριού έναν κουτάλι. Να επαναληφθεί κατόπιν με το άλλο χέρι.
Το παιδί, όρθιο, πρέπει να τοποθετήσει ένα νόμισμα μπροστά στο δεξί του πόδι με το αριστερό του χέρι, κατόπιν μπροστά στο αριστερό του πόδι με το δεξί του χέρι. Να επαναληφθούν οι δυο ασκήσεις, τοποθετώντας το νόμισμα πίσω από το πόδι.
Τοποθετήστε πέντε φύλλα τριάντα τετραγωνικών εκατοστών στο πάτωμα , σε απόσταση τριάντα εκατοστών το καθένα. Το παιδί πρέπει να πηδά στο κενό, με ενωμένα τα πόδια. Να επαναλάβει πηδώντας πάνω στα φύλλα αυτή τη φορά.
Το παιδί πρέπει να περπατήσει ολόισια, κρατώντας έναν μεγάλο βιβλίο στο κεφάλι του.
Το παιδί περπατάει με τα τέσσερα, κουβαλώντας την εφημερίδα στην πλάτη του.
Το παιδί περπατάει στα τρία κρατώντας έναν κουτάλι στο ένα χέρι. Να επαναλάβει, κρατώντας το κουτάλι με το άλλο χέρι.
Βαλτέ διάφορα εμπόδια (καρέκλες, μαξιλάρια, βιβλία) στο δωμάτιο· το παιδί πρέπει να τρέχει χωρίς να τα αγγίζει. Μπορείτε να προσθέσετε και την παράμετρο της ταχύτητας. (όσο πιο γρήγορα γίνεται).
Φτιάχνουμε μια κατασκευή με τουβλάκια ή lego. Ζητάμε από τα παιδιά να την παρατηρήσουν για 5 δευτερόλεπτα. Κρύβουμε την κατασκευή με μια άσπρη κολλά Α4 και τους ζητάμε να φτιάξουν την ίδια με ακριβώς τα ίδια χρώματα. Μόλις την κατασκευάσουν αποκαλύπτουμε την δίκια μας κατασκευή για να επιβεβαιώσουμε το αποτέλεσμα. Ξεκινάμε με άπλες κατασκευές που αποτελούνται με 4 – 5 τουβλάκια και ανεβάζουμε το επίπεδο προσθέτοντας τουβλάκια.
Τοποθετούμε στο τραπέζι διάφορα οικεία αντικείμενα. Αφήνουμε τα παιδιά να τα παρατηρήσουν για 5 δευτερόλεπτα και τους ζητάμε να γυρίσουν από την άλλη. Αφαιρούμε ένα από τα αντικείμενα που έχουμε τοποθετήσει και τους ζητάμε να γυρίσουν και να δουν ποιο αντικείμενο λείπει από το τραπέζι. Εάν απαντήσει σωστά επαναλαμβάνουμε και προσθέτουμε κι αλλά αντικείμενα για να ανεβάσουμε το επίπεδο δυσκολίας της άσκησης.
Χτυπήστε τα χέρια και ζητήστε από το παιδί να περπατήσει. Πρέπει να ακινητοποιηθεί μόλις σταματήσετε να χτυπάτε.
Όταν χτυπάτε τα χέρια, το παιδί περπατάει σαν τη γάτα. Όταν σταματάτε, πηδάει σαν το κουνέλι.
Όταν δείχνετε ένα κουτάλι, σέρνεται με την κοιλιά σαν το φίδι. Όταν δείχνετε ένα πιρούνι, κάθεται στην καρέκλα. Όταν δείχνετε ένα μαχαίρι, πηδάει όπως ο λαγός.
Κρατάει το παιδί στα χέρια του ένα μολύβι, μια οδοντογλυφίδα και ένα κουμπί. Όταν δείχνετε το χέρι κλειστό, το παιδί πρέπει να βάλει ένα κουμπί στο τραπέζι. Όταν δείχνετε το χέρι ανοιχτό, βάζει μια οδοντογλυφίδα. Όταν δείχνετε δυο δάχτυλα, βάζει ένα μολύβι.
Βάλτε με μια κάποια σειρά ένα πιρούνι, ένα κουτάλι και ένα μαχαίρι. Πάρτε τα και ζητήστε απ το παιδί να τα ξαναβάλει στην ίδια σειρά.
Ζητήστε από το παιδί να βρει από τα παραμύθια του ζώα με δυο πόδια, λουλούδια με κόκκινο χρώμα, φρούτα στρογγυλά κλπ
Τοποθετεί οδοντογλυφίδες πάνω σε μια μπάλα πλαστελίνης για την δημιουργία ενός σκαντζόχοιρου
Τοποθετούμε διάφορα ζωάκια σε ένα τραπέζι. Πχ αρκούδα λιοντάρι κουνέλι τίγρη και ένα ψαράκι. Ζητάμε να μας πει ποιο ζώο δεν ταιριάζει με τα υπόλοιπα. Συνεχίζουμε με τον ίδιο τρόπο με διαφορετικά ζώα και κατηγορίες. Πχ ψαράκι δελφίνι φώκια πεταλούδα. Υπάρχουν πάρα πολλοί συνδυασμοί και κατηγορίες. Η ίδια δραστηριότητα μπορεί να γίνει και με εικόνες ζώων.
Βάζουμε σε μια λεκάνη φακές φασόλια και διάφορα μικρά αντικείμενα όπως ένα αυτοκινητάκι, ένα ζωάκι μια μικρή μπάλα κλπ κλείνουμε τα μάτια του με ένα μαντήλι και ζητάμε να βρει τα διάφορα αντικείμενα μέσω της αφής χωρίς οπτική επαφή. Για να ανεβάσουμε το επίπεδο ζητάμε να βρει τα φασόλια μέσα στις φακές.
Φτιάχνουμε με την πλαστελίνη διάφορα σχήματα απλά (κύκλους, τετράγωνα, σταυρό) και πιο περίπλοκα (κύκλο και μέσα σταυρό, τετράγωνο και μέσα χι) και ζητάμε να φτιάξει ακριβώς τα ίδια κουλουράκια για να τα πουλήσουμε στην αγορά.
Τοποθετούμε διάφορα κουτάκια από αναψυκτικά στο πάτωμα και ζητάμε από το παιδί να σύρει την μπάλα και να ρίξει όλα τα κουτάκια. (μπόουλινγκ)
Τα παιδιά κινούν τα μέρη του σώματος τους που εμείς ονομάζουμε. Να επαναλάβετε, δένοντας τα μάτια τους.
Πάρτε διάφορες πόζες. Τα παιδιά σας κοιτάζουν και σας μιμούνται.
Ζητήστε από τα παιδιά να ενώσουν το κεφάλι τους με το κεφάλι του διπλανού τους, τον ωμό τους με τον ωμό του διπλανού τους, το μάγουλο με το μάγουλο του διπλανού τους κλπ
Τα παιδιά τοποθετούν την μπάλα: ψηλά, χαμηλά, πάνω, κάτω, μπροστά, πίσω, πλάι, μακριά, κοντά.
Ζητήστε από τα παιδιά να τοποθετηθούν: κάτω απ’ την καρέκλα, πίσω, μπρος, στην αριστερή και στην δεξιά πλευρά (εάν είναι πάνω από 6 ετών)
Τοποθετείστε στο πάτωμα μερικά φύλλα χαρτιού Α4 σε απόσταση 30 εκατοστών το καθένα, τα παιδιά πρέπει να περάσουν ανάμεσα από αυτά χωρίς να τα αγγίξουν.
Κάντε 3 διαφορετικές πράξεις και ζητήστε από τα παιδιά να τις ξανακάνουν με την ίδια σειρά.
Τα παιδιά ονομάζουν με τη σειρά τα ρούχα που πρέπει να βάλουν όταν ντύνονται.
Τοποθετείστε ζυμαρικά (μακαρόνια, κριθαράκι, μακαρονάκι κλπ) και ζητήστε από τα παιδιά να βάλουν μαζί αυτά που είναι όμοια.
Ζητήστε από τα παιδιά να βρουν μέσα στο χώρο αντικείμενα που έχουν σχήμα: κύκλου, τετραγώνου, τρίγωνου, παραλληλόγραμμου
Να μάθετε στα παιδιά τα ονόματα των ζωών και των μικρών τους. Ζητήστε να ονομάσουν ζώα που τρέχουν, κολυμπούν κλπ
Ζητήστε από τα παιδιά να ζωγραφίσουν το περίγραμμα των χεριών τους.
Τα σχολεία άνοιξαν και τα παιδιά πήραν τη τσάντα τους, τα όνειρα τους και πήγαν σχολείο. Μόνο που μαζί τους πήραν και τις μάσκες τους. Έκλεισαν το στόμα τους με ένα πανί και άφησαν δυο τρομαγμένα μάτια να αντικατοπτρίζουν τη φρίκη που ζούμε τους τελευταίους 8 μήνες.
Η αντιπαράθεση είναι σκληρή με ιατρούς και γονείς να κονταρομαχούνται για τη χρήση της μάσκας στα σχολεία. Η ασφάλεια και η πρόληψη απέναντι στον επικίνδυνο ιό είναι ο αντίποδας της ιδεολογίας που θέλει να μάσκα να εκπροσωπεί τη χειραγώγηση και την υποταγή.
H χρήση της μάσκας είναι μια πραγματικότητα και έρχεται να κλονίσει τον τρόπο που δομείται η επικοινωνία στα παιδιά. Το πρόσωπο είναι ο καθρέπτης του συναισθηματικού τους κόσμου. Συναισθήματα όπως η χαρά, ο θυμός, ο φόβος, η έκπληξη, η θλίψη, η περιφρόνηση και η αηδία εγγράφονται στα πρόσωπα τους. Αυτά τα συναισθήματα δεν συνοδεύονται απαραίτητα με λεκτικούς τρόπους έκφρασης.
Φορώντας μάσκες αναπόφευκτα αφαιρούμε πληροφορίες και αφήνουμε κενά στην επικοινωνία. Τα παιδιά δυσκολεύονται να διαβάσουν συναισθηματικά σήματα, κάτι που είναι ιδιαίτερα ενοχλητικό και προκαλεί άγχος.
Η χρήση μάσκας αποτρέπει τα παιδιά από το να τα αναγνωρίσουν τα συναισθήματα των άλλων παιδιών και να αντιδράσουν ανάλογα. Η μη αναγνώριση της συναισθηματικής κατάστασης του Άλλου οδηγεί στη ματαίωση και δημιουργεί ρήγμα στη σχέση.
Τα παιδιά δείχνουν να προσαρμόζονται στη νέα πραγματικότητα όμως ακόμα δεν έχουμε έρθει αντιμέτωποι με τις συνέπειες.
Οι μικροί μαθητές είναι και αυτοί που σηκώνουν το βαρύτερο ψυχολογικό φορτίο. Παιδιά της Α Δημοτικού που για πρώτη φορά καλούνται να σταθούν με σιγουριά στα πόδια τους, σε νέο σχολικό περιβάλλον έχουν να αναμετρηθούν με το φόβο της μάσκας που δεν τα αφήνει να συνδεθούν με την δασκάλα και τους συμμαθητές τους. Απεγνωσμένα παλεύουν να αποκωδικοποιήσουν σημάδια που στέλνει το σώμα και τα μάτια αλλά σίγουρα δεν είναι αρκετά για να τα κάνουν να νοιώσουν ασφάλεια. Ως συνέπεια, το άγχος αποχωρισμού βρίσκει πρόσφορο έδαφος να αναπτυχθεί.
Σε όλη αυτή τη δύσκολη κατάσταση, τα παιδιά κυρίως των πρώτων τάξεων του Δημοτικού σχολείου έχουν να κερδίσουν και το στοίχημα της κοινωνικοποίησης.
Ψάχνουν φίλους, στήριγμα στον αγώνα προσαρμογής τους, αλλά αρκετές φορές έρχονται αντιμέτωποι με θυμωμένα παιδιά που εκφράζουν τις αγωνίες και τα άγχη τους με επιθετικό τρόπο. Τα παιδιά δυσκολεύονται να λειτουργήσουν με τη μάσκα. Είναι σαν να τους αναγκάζει κάποιος μόνιμα να σιωπήσουν. Αυτό δημιουργεί ενδογενή θυμό που ψάχνει διεξόδους για να αποσυμφoρηθεί. Τόσο οι γονείς όσο και οι δάσκαλοι και συμμαθητές θα γίνουν αναπόφευκτα αποδέκτες αυτού του θυμού.
Οι δάσκαλοι, έχουν και αυτοί την πρόκληση να λειτουργήσουν και να κάνουν τα παιδιά να νοιώσουν ασφάλεια όταν αυτά βλέπουν το μισό τους πρόσωπο. Αυτό δυσχεραίνει την εγγύτητα και δημιουργεί απόσταση. Το καθησυχαστικό χαμόγελο του δασκάλου που λειτουργεί ως μεταβατικό αντικείμενο στην αυτόνομη ζωή έρχεται να το καλύψει ένα κομμάτι ύφασμα.
Η μάσκα είναι μια πραγματικότητα. Εύχομαι αυτή η στρατηγική να φέρει οφέλη και να μην αφήσει μόνο σημάδια στις ψυχές των παιδιών. Αυτό που πρέπει να τονιστεί όμως είναι η επιτακτική ανάγκη το εκπαιδευτικό μας σύστημα να επενδύσει στη κοινωνικο-συναισθηματική μάθηση. Τα μαθήματα στις πρώτες τάξεις του Δημοτικού πρέπει να εμπλουτιστούν με δραστηριότητες που δίνουν την ευκαιρία στα παιδιά να εκφραστούν, να μιλήσουν για τα συναισθήματα τους μέσα από δομημένες δραστηριότητες και να κατανοήσουν τη θέση των Άλλων.
Το κενό που αφήνει στη ψυχή η μάσκα πρέπει να το καλύψουμε με άλλο τρόπο.
Εάν δεν απαντήσουμε άμεσα στο πρόβλημα θα καταγράφουμε εκτός από κρούσματα Covid-19, κρούσματα άγχους, παραβατικότητας και επιθετικότητας στα σχολεία μας.
Οι γονείς πρέπει να φροντίσουν να φορέσουν το πιο γλυκό τους χαμόγελο όταν βγάζουν τη μάσκα. Τα παιδιά πρέπει να πλημυρίσουν με αισθήματα χαράς, ασφάλειας και ελπίδας αυτή τη δύσκολη στιγμή που όλοι ζούμε υπό την απειλή της πανδημίας.
Όλοι μαζί, από τη θέση που βρισκόμαστε πρέπει να στηρίξουμε τη νέα γενιά να σταθεί στα πόδια της. Η ψυχική νόσος είναι εξίσου σοβαρή και επικίνδυνη. Σχολείο και οικογένεια πρέπει να συμμαχήσουν για να μπορέσουν τα παιδιά να χαμογελούν όταν βγάλουν τις μάσκες.
Ας σταματήσουμε να λέμε στα παιδιά μας: «Πλήγωσες τα συναισθήματα της μαμάς» ή «Αυτό που έκανες στεναχώρησε τον μπαμπά».
Όταν κάνουμε ένα παιδί να στρέφει την προσοχή του στα συναισθήματα που προκάλεσε σε εμάς αντί στα πραγματικά συναισθήματα που βιώνει μέσα του, μεγαλώνουμε ένα παιδί συν-εξαρτημένο.
«Οι συνεξαρτημένοι ενήλικες παλεύουν να προσδιορίσουν ποιοι είναι και τι χρειάζονται ως ανεξάρτητα όντα από τους άλλους. Είναι σαν η αίσθηση του εαυτού τους να εξαρτάται από την έγκριση ή την ευημερία κάποιου άλλου. Αυτή είναι η ουσία του πώς βλέπουν τον κόσμο «από έξω-προς τα μέσα».
«Οι άλλοι μου δείχνουν ποιος είμαι. Έμαθα να βρίσκω τον εαυτό μου και να νιώθω ασφαλής όταν άλλοι άνθρωποι είναι ευχαριστημένοι μαζί μου».
Η συν-εξάρτηση αφορά στην πραγματικότητα την αυτό-αποξένωση, επειδή έχετε διδαχθεί ότι οι επιθυμίες και τα συναισθήματά σας απειλούν τη σταθερότητα μιας σχέσης, οπότε πρέπει να απομακρυνθείτε όσο το δυνατόν μακρύτερα από τον αυθεντικό σας εαυτό.
Τα άτομα που έμαθαν να συνδέονται με αυτόν τον τρόπο προσελκύονται από συντρόφους που είναι νάρκισσοι έχουν χαμηλή ενσυναίσθηση, το τέλειο αντίθετο κομμάτι παζλ για τα χαρακτηριστικά του συν-εξαρτημένου ατόμου. Η συν-εξάρτηση μπορεί να εμφανίζεται στην ενήλικη ζωή αλλά ξεκινά στην πρώιμη παιδική ηλικία.
Θυμηθείτε είμαστε πρότυπο για τα μοτίβα σχέσεων που θα ακολουθήσουν τα παιδιά μας.
Κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας, τα παιδιά κάνουν τις εξής ερωτήσεις: «Ποιος πρέπει να είμαι για να επιτύχω συναισθηματική ασφάλεια; Πόσο ασφαλή είναι τα συναισθήματα και οι ανάγκες μου;»
Υπάρχουν πολύ λίγα πράγματα που λέω στους γονείς να μην κάνουν. Υψηλά στη λίστα είναι:
Μην χτυπάτε, μην τρομοκρατείτε και… ΜΗΝ ταυτίζετε τα συναισθήματα των παιδιών σας με τα δικά σας.
Μην μεγαλώνετε παιδιά λέγοντάς τους ότι τα συναισθήματα τους έχουν αντίκτυπο σε εσάς. Αυτός δεν είναι τρόπος ανατροφής ενσυναισθητικών παιδιών. Είναι ένας τρόπος δημιουργίας συν-εξαρτώμενων ενηλίκων.
Πώς αποφεύγουμε την συν-εξάρτηση;
Δημιουργώντας απόσταση μεταξύ των συναισθημάτων των παιδιών μας και των δικών μας – βλέποντας τα συναισθήματα όχι για τον αντίκτυπό τους σε εμάς αλλά για τον πόνο που προκαλούν στο παιδί μας.
Αντί για: «Αυτό πλήγωσε την μανούλα/τον μπαμπάκα» πείτε, «Πρέπει να είσαι πραγματικά αναστατωμένος».
Αντί για: «Αυτό στεναχωρεί τη μαμά/τον μπαμπά» πείτε, «Θέλω πραγματικά να ακούσω όσα σε απασχολούν. Νοιάζομαι για τα συναισθήματά σου και έχεις κάθε δικαίωμα να τα έχεις».
Και όσον αφορά τα δικά σας μεγάλα συναισθήματα; Αναλάβετε την ευθύνη σας για αυτά, ως δικά σας. Πείτε στο παιδί σας:
«Παρατηρείς ότι είμαι αναστατωμένος/η . Ναι, είναι αλήθεια. Και υπάρχει και μια άλλη αλήθεια: Τα συναισθήματά μου είναι δικά μου. Δεν προκάλεσες εσύ τα συναισθήματά μου και δεν χρειάζεται να τα φροντίζεις εσύ».
Όλοι οι γονείς έρχονται αντιμέτωποι με το θέμα της πειθαρχίας των παιδιών τους όταν αυτά δεν ακολουθούν κάποιους κανόνες που έχουν μεταξύ τους θεσπιστεί… Σε άλλους γονείς πετυχαίνει ο τρόπος που πειθαρχούν τη συμπεριφορά του παιδιού τους σε άλλους όχι… Όπως και να είναι όμως πρέπει να γνωρίζετε ότι οι προειδοποιήσεις σας γίνονται πιο αποτελεσματικές, όταν τις προσαρμόζετε στην ιδιοσυγκρασία του παιδιού σας. Για να καταλάβετε αν η προειδοποίηση «πιάνει» στο παιδί σας, σκεφτείτε: Πώς αντιδρά κάθε φορά που του λέτε «αυτό είναι προειδοποίηση. Αν το συνεχίσεις θα…».
Το κάθε παιδί αντιδρά διαφορετικά στις προειδοποιήσεις: Κάποια απαντούν προκλητικά «Τι θα μου κάνεις;», κάποια άλλα μπορεί να τρομάξουν, ακόμα και να βάλουν τα κλάματα. Για κάποια παιδιά η προειδοποίηση χρειάζεται να είναι αυστηρή και άμεση, ώστε να καταλάβουν ότι εννοείτε αυτό που τους λέτε, ενώ για άλλα είναι πιο αποτελεσματικό να χρησιμοποιήσετε απαλή φωνή και η απειλή να είναι μετριασμένη. Υπάρχουν και παιδιά που αντιδρούν καλύτερα με έναν συνδυασμό των δύο παραπάνω τρόπων. Μόνο εσείς ξέρετε τι χρειάζεται το παιδί σας.
Η προειδοποίηση του «1-2-3» είναι μία ακόμα μέθοδος πειθαρχίας που σε κάποια παιδιά «πιάνει», ενώ σε άλλα όχι. Για να «πιάσει», όμως, θέλει τρόπο…
Το μυστικό του επιτυχημένου μετρήματος!
Πιθανόν μπορεί να λέτε: «Θα μετρήσω ως το 3 και σε παρακαλώ να σταματήσεις να ….» . Όμως το κόλπο δεν πιάνει… Υπάρχουν δυο πράγματα που πρέπει να κάνετε τότε: Το ένα είναι να ανακοινώσετε στο παιδί, καθώς μετράτε, ποια θα είναι η επίπτωση της πράξης του, και το δεύτερο είναι να είστε συνεπείς στην επίπτωση αυτή. Σε κάθε περίπτωση, όμως, ο τρόπος που θα προειδοποιήσετε το παιδί, για να είναι αποτελεσματικός, θα πρέπει να ταιριάζει στην ιδιοσυγκρασία του.
Παράδειγμα για «δυναμικά» παιδιά:
Ένα παιδί με έντονη βούληση, δυναμισμό και πείσμα, χρειάζεται ξεκάθαρες, εμφατικές και αυστηρές οδηγίες, ώστε να μην συμπεράνει ότι αστειεύεστε. Πείτε λοιπόν:
«Μην γράφεις σε αυτό το βιβλίο, σε παρακαλώ».
Περιμένετε, λίγο, για να δείτε αν θα σταματήσει. Αν δεν σταματήσει, πείτε:
«Θα μετρήσω μέχρι το 3. Αν δεν σταματήσεις να γράφεις θα σου πάρω και το βιβλίο και τους μαρκαδόρους. Ένα.» Περιμένετε τρία δευτερόλεπτα: «Δύο». Άλλα τρία δευτερόλεπτα: «Τρία». Αν συνεχίζει να μην σταματά αυτό που του έχετε ζητήσει πείτε «Βλέπω δεν μου δίνεις σημασία, οπότε θα μου δώσεις το βιβλίο και τους μαρκαδόρους αυτή τη στιγμή.»
Το παιδί δεν γίνεται να μη συμμορφωθεί αν σηκωθείτε αυτόματα και του πάρετε το βιβλίο και τους μαρκαδόρους.
Είναι πιθανό η μέθοδος αυτή πειθαρχίας να μην «πιάσει» με την πρώτη φορά που θα την εφαρμόσετε σε ένα παιδί με έντονη προσωπικότητα. Αν το παιδί, όμως, συνειδητοποιήσει από την πρώτη κιόλας φορά ότι το εννοείτε, θα πιάσει τις επόμενες.
Παράδειγμα για πιο ευαίσθητα και λιγότερο δυναμικά παιδιά:
Για ένα λιγότερο πεισματάρικο παιδί που δεν συνηθίζει να αντιδρά έντονα, αρκεί πιο απαλή φωνή και ίσως έντονη οπτική επαφή. Ήρεμα μπορείτε να πείτε:
«Αγάπη μου, σε παρακαλώ άσε κάτω τον μαρκαδόρο. Δεν ζωγραφίζουμε τα βιβλία.»
Περιμένετε τρία δευτερόλεπτα και αν το παιδί δεν συμμορφωθεί πείτε «Θα μετρήσω μέχρι το τρία, για να αφήσεις κάτω τον μαρκαδόρο και μετά θα στον πάρω. Ένα.»
Το πιθανότερο είναι στο σημείο αυτό το ήπιο παιδί θα συμμορφωθεί σε αυτό που του λέτε. Στην περίπτωση που δεν το κάνει, συνεχίστε να μετράτε μέχρι το τρία και αν συνεχίζει να μην συμμορφώνεται, χωρίς να πείτε κάτι παραπάνω, απλά πάρτε του τον μαρκαδόρο.
Έτσι, θα περάσετε με σαφήνεια το μήνυμα στο ευαίσθητο παιδί, αλλά χωρίς να το τρομάξετε.
Τι πρέπει να θυμάστε
Οι δύο παραπάνω τρόποι οδηγούν στο ίδιο αποτέλεσμα, αλλά είναι προσαρμοσμένοι στην ιδιοσυγκρασία του κάθε παιδιού. Είναι δε εξίσου αποτελεσματικοί, γιατί βοηθούν το παιδί να συνειδητοποιήσει ότι η επίπτωση που του επιβάλλατε ήταν έπειτα από δική του επιλογή (εκείνο επέλεξε να συμμορφωθεί ή να μη συμμορφωθεί).
Μην δώσετε πολύ χρόνο στο παιδί μέχρι να συμμορφωθεί και να κάνει αυτό που του ζητάτε. Ο κανόνας του «3» δεν πρέπει να διαρκέσει πάνω από μισό λεπτό. Εξάλλου, σκοπός σας είναι να σταματήσει την ανεπίτρεπτη συμπεριφορά άμεσα και όχι όποτε εκείνο θέλει.
Κάποια μετέπειτα στιγμή, που θα μπορείτε να συζητήσετε ήρεμα με το παιδί, εξηγήστε του ότι το εννοείτε όταν το προειδοποιείτε για κάτι και ότι, χωρίς φωνές και απειλές, θα ακολουθεί πάντα κάποια επίπτωση όταν δεν συμμορφώνεται.
Τέλος, έχει μεγάλη σημασία να λέτε στο παιδί ποια θα είναι η επίπτωση, πριν ξεκινήσετε να μετράτε, και η επίπτωση αυτή να είναι άμεση και εφαρμόσιμη, πάντα όμως συμβατή με την ιδιοσυγκρασία του παιδιού.
Σήμερα θα ήθελα να αναφερθώ σε ένα ψυχολογικό πείραμα που αποτελεί σημείο αναφοράς κι έγινε σε δυο φάσεις με 20 χρόνια απόσταση μεταξύ τους! Τι πείραμα να είναι αυτό άραγε;
Το πείραμα το ξεκίνησε το 1960 ο ψυχολόγος Walter Mischel και συμμετείχε μια τάξη νηπιαγωγείου! Για να δούμε την υπόθεση του. Η διαδικασία ήταν η εξής: άφηναν το κάθε παιδί μόνο του για λίγη ώρα μέσα σε ένα δωμάτιο, έχοντας τοποθετήσει μπροστά του ένα πιάτο με ένα μπισκότο, λέγοντάς του: «Μπορείς να φας το μπισκότο αμέσως ή να περιμένεις να επιστρέψω. Αν όταν επιστρέψω δεν το έχεις φάει ακόμη, θα σου δώσω άλλο ένα».
Σε αυτήν τη φάση του πειράματος οι επιστήμονες ενδιαφέρονταν για τη συμπεριφορά του κάθε παιδιού. Μετά από 20 χρόνια συνέκριναν την επαγγελματική εξέλιξη και την οικογενειακή κατάσταση των παιδιών που είχαν περιμένει τον υπεύθυνο-κάτι που εκείνη την ώρα τους είχε προκαλέσει απογοήτευση-προκειμένου να πάρουν κάτι περισσότερο και την πορεία εκείνων που είχαν φάει αμέσως το μπισκότο. Το συμπέρασμα ήταν ότι τα πρώτα έπαιρναν μεγαλύτερο μισθό από τα δεύτερα και ήταν περισσότερο επιτυχημένα στην προσωπική κι επαγγελματική τους ζωή.
Η ικανότητα λοιπόν, κάποιου να αντιστέκεται στην άμεση ευχαρίστηση προκειμένου να λάβει αργότερα μια μεγαλύτερη ικανοποίηση αποδεικνύεται ότι αποφέρει καρπούς σε όλη τη διάρκεια της ζωής του. Γι’ αυτό είναι πολύ σημαντικό να μάθουμε στα παιδιά να προσδιορίζουν πρώτα τις ανάγκες τους κι ύστερα να αποφασίζουν αν θα τις ικανοποιήσουν άμεσα ή θα αναβάλουν την ικανοποίησή τους για αργότερα.
Επίσης, το πείραμα μπορεί να αποκτήσει άλλη ερμηνεία: τα παιδιά που έχουν την υπομονή να περιμένουν, ίσως μεγαλώνουν σε ένα περιβάλλον ενηλίκων που διακρίνεται από συνέπεια! Τα παιδιά που βιάζονται να φάνε την καραμέλα είναι ίσως παιδιά που έχουν μάθει ότι οι «μεγάλοι» είναι αναξιόπιστοι! Πιθανώς λοιπόν, το χαρακτηριστικό που έκανε τα «υπομονετικά» παιδιά να είναι πιο επιτυχημένα αργότερα, ήταν το αξιόπιστο περιβάλλον που μεγάλωσαν και όχι μια μεγαλύτερη ικανότητα να καθυστερούν την ικανοποίηση. Με βάση τα παραπάνω, φαίνεται ότι μια ακόμη σημαντική ιδιότητα του σωστού γονιού: η αξιοπιστία. Είναι σημαντικό, εκτός από το να είμαστε δοτικοί και στοργικοί, να κρατάμε μια αξιόπιστη στάση απέναντι στα παιδιά μας, για να τους εμπνεύσουμε εμπιστοσύνη τόσο απέναντι στον κόσμο των ενηλίκων όσο και προς τον εαυτό τους.
Καλό είναι να θυμάστε ότι όταν ένα παιδί θυμώνει ή φέρνεται ιδιότροπα , δε σημαίνει ότι δεν μας αγαπάει. Είναι μια γλώσσα με την οποία εκφράζει μια ανάγκη που δεν έχει ικανοποιηθεί. Εμείς ως γονείς, μπορούμε να μάθουμε στα παιδιά μας να διαχειρίζονται την αναμονή και την απογοήτευση και επίσης να διαχωρίζουν την ανάγκη από την επιθυμία και την ευχαρίστηση.
Τέλος, τα παιδιά είναι όντα που εξελίσσονται διαρκώς, άρα εξελίσσονται και οι ανάγκες τους. Για να ξέρουμε ποιες είναι οι ανάγκες και ικανότητες του παιδιού, είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουμε τα στάδια της ψυχολογικής ανάπτυξης. Με αυτόν τον τρόπο δε θα ζητάμε από ένα παιδί πράγματα για τα οποία δεν είναι έτοιμο να ανταποκριθεί.
Ανταπόκριση στις ανάγκες δε σημαίνει να του κάνουμε όλα τα χατίρια! Ούτε να είμαστε πάντα διαθέσιμοι για οτιδήποτε ζητήσει! Σημαίνει όμως να μάθουμε να αναγνωρίζουμε τις ανάγκες του, να τις αποδεχόμαστε, να του λέμε συχνά πώς τις καταλαβαίνουμε και να τις ικανοποιούμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, όταν δεν έρχονται σε σύγκρουση με τις δικές μας ζωτικές ανάγκες. Μη διστάζετε να εξηγείτε στο παιδί σας ότι δεν μπορείτε να κάνετε αυτό που ζητάει τώρα, αλλά αργότερα. Μη λέτε ένα ξερό όχι….
