Σήμερα, στην τάξη μας μετά την ολοκλήρωση της 6ης ενότητας διαβάζουμε αποσπάσματα στο Ανθολόγιο από το μυθιστόρημα Μέσα στις φλόγες από τη Διδώ Σωτηρίου. Την προηγούμενη εβδομάδα είχαμε διαβάσει απόσπασμα από το σπουδαίο λογοτεχνικό έργο “Αιολική γη” του Ηλία Βενέζη. Δείτε στη συνέχεια περισσότερες λεπτομέρειες στην ανάρτηση που ακολουθεί.
Το 1922 έγινε η Μικρασιατική καταστροφή. Ένας ολόκληρος κόσμος, ο Ελληνισμός της Μικράς Ασίας, διωγμένος από τους Τούρκους εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα. Το κείμενο που ακολουθεί, αποτελείται από τμήματα, παρμένα από το μυθιστόρημα Μέσα στις φλόγες. Στο βιβλίο αυτό, με αφορμή την ιστορία μιας οικογένειας, γίνεται αναφορά στους Έλληνες της Μικράς Ασίας, στις τραγικές στιγμές που πέρασαν όταν ξεριζώθηκαν, καθώς και στις αφάνταστες δυσκολίες που αντιμετώπισαν στην Ελλάδα, έως ότου ξαναφτιάξουν τη ζωή τους. Αφηγήτρια είναι ένα κορίτσι, η Αλίκη Μάγη, που ήδη έχει φτάσει στην Ελλάδα και περιμένει με ανυπομονησία τους δικούς της.
Ένα κορίτσι με πλούσια φαντασία ξεκινάει από έναν παραμυθένιο κόσμο, για να βρεθεί γρήγορα μπλεγμένη με θύελλες οικογενειακές, πολεμικές, κοινωνικές. Καθώς ο αναγνώστης παρακολουθεί την ιστορία μιας εύπορης οικογένειας από το Αϊδίνι της Μικράς Ασίας, μεταφέρεται στην εποχή εκείνη και ζει την ανέμελη ζωή των Ελλήνων της Σμύρνης πριν από τα γεγονότα, την τραγωδία της Μικρασιατικής καταστροφής και τις πικρές μέρες της προσφυγιάς.
“Τ’ όνομά μου είναι Αλίκη Μάγη. Μα, αν βιάζομαι να σας συστηθώ, δεν πάει να πει πως είμαι και η κεντρική ηρωίδα. Μια αφηγήτρια είμαι. Οι ήρωες είναι πολλοί και ο καθένας προβάλλει με την ώρα του, γέννημα θρέμμα της ταραγμένης του εποχής.
εκδόσεις Κέδρος
(από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)
Διδώ Σωτηρίου (Αϊδίνι Μικράς Ασίας 1909)
Από τα πιο γνωστά ονόματα της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Έχοντας βιώσει το δράμα της Μικρασιατικής καταστροφής (1922), το παρουσίασε με «ελληνοκεντρική οπτική» στα κείμενά της. Το σημαντικότερο έργο της Ματωμένα χώματα έγινε ευνοϊκά αποδεκτό και από το τουρκικό κοινό (Βραβείο Ελληνοτουρκικής Φιλίας ΙΠΕΚΤΣΙ). Για μεγάλα παιδιά είναι γραμμένα τα βιβλία της Μέσα στις φλόγες και Επισκέπτες. Το έργο της, που έχει μεταφραστεί σε πολλές ξένες γλώσσες, διαπνέεται από ανθρωπισμό και ειρηνικά και διαπολιτισμικά μηνύματα. Άλλα βιβλία της (για μεγάλους) είναι: Εντολή, Κατεδαφιζόμεθα. Για το σύνολο της λογοτεχνικής παραγωγής της έχει τιμηθεί με το Ειδικό Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας (1989) και με το Βραβείο της Τάξεως Γραμμάτων και Καλών Τεχνών της Ακαδημίας Αθηνών (1990).
Μνήμες Προσφύγων: Η Καταστροφή, ο ξεριζωμός και η άφιξη στην Ελλάδα
Δείτε αποσπάσματα από σημαντικές μαρτυρίες προσφύγων που ζούσαν στη Μικρά Ασία στις αρχές του 20ου αιώνα, βιώσαν τις φρικαλεότητες της καταστροφής και τις δυσκολίες της εγκατάστασης στην Ελλάδα καθώς και υλικό μοναδικής σημασίας από το πλούσιο φωτογραφικό και ραδιοφωνικό αρχείο της ΕΡΤ. Οι πολύ σημαντικές προφορικές μαρτυρίες παραχωρήθηκαν στα πλαίσια διάφορων εκπομπών της ΕΡΤ από τη δεκαετία του 1980 έως τις αρχές του 2000. Στην έκτη ανθολογία μαρτυριών ξεδιπλώνονται ιστορίες από την καταστροφή της Σμύρνης, την άφιξη των προσφύγων στην Ελλάδα και την αρνητική και εχθρική υποδοχή που τους επιφύλασσαν οι ντόπιοι. Πατήστε στις παρακάτω αναρτήσεις για να τα δείτε.
ΝΤΑΛΑΡΑΣ ” Η ΠΡΟΣΦΥΓΙΑ “1972
Πάνε κι έρχονται καράβια
φορτωμένα προσφυγιά
βάψαν τα πανιά τους μαύρα
τα κατάρτια τους μαβιά.
Σε ποια πέτρα σε ποιο χώμα
να ριζώσεις τώρα πια
κι απ’ το θάνατο ακόμα
πιο πικρή είσαι προσφυγιά.
Πού να βρίσκεται ο πατέρας
ψάχνει η μάνα για παιδιά
μας εσκόρπισε ο αγέρας
σ’ άλλη γη σ’ άλλη στεριά.
Σε ποια πέτρα σε ποιο χώμα
να ριζώσεις τώρα πια
κι απ’ το θάνατο ακόμα
πιο πικρή είσαι προσφυγιά.
Συνδυαστική εργασία μελέτης πηγών
Αφού μελετήσετε τους στίχους του Πυθαγόρα από το τραγούδι ‘‘Προσφυγιά ’’, το απόσπασμα από το μυθιστόρημα της Δ. Σωτηρίου ‘‘Οι πρόσφυγες’’ και το απόσπασμα από το μυθιστόρημα του Ηλ. Βενέζη, ‘‘Αιολική Γη’’:
α) να γράψετε τα συναισθήματα των ανθρώπων που παίρνουν τον δρόμο για την προσφυγιά χρησιμοποιώντας λέξεις και φράσεις από τα λογοτεχνικά κείμενα που σας δόθηκαν.
β) να σχολιάσετε αν η συναισθηματική κατάσταση των προσφύγων όπως περιγράφεται στα κείμενα που σας δόθηκαν δικαιολογείται με βάση τα ιστορικά γεγονότα.
Στον δρόμο για την προσφυγιά
[…] Λοιπόν ούλος αυτός ο κόσμος στοιβαγμένος στο μουράγιο και πάνω σε μαούνες. Άντροι, γέροι, γριές και
Κοσμάς Πολίτης, Στου Χατζηφράγκου, Ερμής, Αθήνα 1990, σ. 146.
γυναικόπαιδα, που είχανε παρατήσει τα καλά τους, και ξεμείνανε στο δρόμο, και τώρα εκεί μεροβραδιάζονταν εκεί πλαγιάζανε, άλλος μ’ ένα χράμι που έφερε μαζί του, άλλος μ’ ένα πάπλωμα ή με μια μπατανία. Χείλια τρεμοσαλεύανε από το παραμιλητό. Μάτια γουρλωμένα που αγναντεύανε τη Δευτέρα Παρουσία, τη συντέλεια του κόσμου […] Μέρα, χαρά Θεού. Τέλη Αυγούστου, αρχές Σεπτέμβρη με το καινούριο […].
Η καταστροφή της Σμύρνης και οι ξένοι
Μια μαρτυρία που προέρχεται από αδιάσειστα αντικειμενική πηγή: τον τότε πρόξενο των ΗΠΑ στη Σμύρνη Τζωρτζ Χόρτον, που παρακούοντας τις διαταγές του αμερικανικού ύπατου αρμοστή Στην Κωνσταντινούπολη έκανε ό,τι μπόρεσε για να σώσει χριστιανούς. Στο βιβλίο του ‘‘The Blight of Asia’’ (Νέα Υόρκη 1926) τονίζει πως μονάχα η καταστροφή της Καρχηδόνας από τους Ρωμαίους μπορεί να συγκριθεί με τη συμφορά στη Σμύρνη. Και προσθέτει : ‘‘ Όπως το αντιτορπιλικό ξεμάκραινε από τη φοβερή σκηνή και το σκοτάδι απλωνόταν, οι φλόγες, που φυσομανούσαν πια σε μεγάλο μέρος της πολιτείας, λάμπανε όλο και περισσότερο, δημιουργώντας ένα σκηνικό απαίσιας και μακάβριας ομορφιάς. Ωστόσο στην Καρχηδόνα δεν υπήρχε κανένας χριστιανικός στόλος, ν’ ατενίζει αδιάφορα τη συμφορά, που γι’ αυτήν υπεύθυνες ήταν οι κυβερνήσεις τους. Στην Καρχηδόνα δε βρίσκονταν αμερικανικά καταδρομικά’’. Και προσθέτει: ‘‘Μια στο βρόντο οβίδα που θα έσκαγε πάνω από την τουρκική συνοικία θα συγκρατούσε τη θηριωδία των Τούρκων’’. Μα η οβίδα αυτή δε ρίχτηκε. Τα συμφέροντα είχαν στομώσει τις μπούκες των κανονιών του πανίσχυρου συμμαχικού στόλου. Κι έτσι τα με πύρινα γράμματα γράφτηκαν στην ιστορία της ανθρωπότητας τούτοι εδώ οι αριθμοί:
Φωτιάδης Δημήτρης, Ενθυμήματα, Κέδρος, Αθήνα 1981.
700.000 ΝΕΚΡΟΙ 1.500.000 ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ
Γινόμαστε δημοσιογράφοι…
Φανταστείτε ότι είστε δημοσιογράφος της εποχής και πρόκειται να γράψετε ένα άρθρο για την εφημερίδα στην οποία εργάζεστε, στο οποίο θα αναφέρεστε στους πρόσφυγες μετά την κατάληψη της Σμύρνης. Να αξιοποιήσετε τα δύο παραπάνω κείμενα, του Πολίτη και του Φωτιάδη.
Ο αγώνας των προσφύγων να ριζώσουν στην Ελλάδα
Όλη αυτή η περιοχή λέγεται ανέκαθεν Ανάβυσσος. […] Το τι τραβούσαμε δε λέγεται. Ούτε ο Χριστός δεν υπόφερε έτσι. […] Νερό δεν είχαμε. ψωμί αγοράζαμε από το Λαύριο. Έπρεπε να το παραγγείλουμε και να το πληρώσουμε μια μέρα πιο μπροστά. Την άλλη μέρα μας το έφερναν με τα γαϊδούρια, μπαγιάτικο και κομματιασμένο. Οι ντόπιοι αλβανόφωνοι Καλυβιώτες που είχαν χτήματα στην Ανάβυσσο μας έβριζαν Τούρκους. Θέλαμε ένα τσαμπί σταφύλι να δροσιστούμε και
Αρχείο Προφορικής Παράδοσης Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, φάκελος 230.
δε μας έδιναν […]. Από το 1926 ως το 1927 ζευγαρίζαμε στους ελαιώνες του Μελισσουργού. Το 1928 ο τσιφλικούχος αυτός μας απαγόρεψε την καλλιέργεια. Διαμαρτυρηθήκαμε όλοι με τα γυναικόπαιδα μαζί. Ο τσιφλικούχος έφερε χωροφύλακες από το Λαύριο και το Κορωπί και μας χτύπησαν. Μ’ έβαλαν κι εμένα φυλακή.
Μαρτυρία του Απόστολου Μυκονιάτη
«Εμείς οι άλλοι περιμέναμε τρεις μέρες, ώσπου μπήκαμε σε καΐκια και μπαρκάραμε για τη Μυτιλήνη. Ώσπου να πατήσει το ποδάρι του ο τούρκικος στρατός στο χωριό, άραζαν καΐκια και μας παίρναν. Πίσω-πίσω στη Μυτιλήνη δεν μας δέχουνταν. Δεν είναι και πλούσιος τόπος . από ένα μαξούλι [=σοδειά] περιμένει. Βασανιστήκαμε, κακοκοιμηθήκαμε, κακοφάγαμε, μεγάλη συμφορά πάθαμε. Και ποιος δεν έκλαψε νεκρούς; Και ποιος δεν κακοπάθησε και ποιος δεν κλαίει ακόμα; Μονάχα τα παιδιά που γεννήθηκαν εδώ, τ’ ακούνε σαν ψεύτικα παραμύθια.»
Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, Η Έξοδος Μαρτυρίες από τις επαρχίες των δυτικών
παραλίων της Μικρασίας, τ. Α΄, Αθήνα 1980, σ.142.
Σύμφωνα με τα παραπάνω λογοτεχνικά κείμενα ποια προβλήματα αντιμετωπίζουν οι πρόσφυγες; Να κάνετε διάγραμμα τοποθετώντας στο κέντρο τη λέξη προβλήματα.
